ปริวาโรติ อคาริกานํ สชนปริชนสมฺปตฺติ, อนคาริกานํ ปริสสมฺปตฺติ, อาธิปจฺจญฺจ ปริวาโร จ อาธิปจฺจปริวาโรฯ เอตฺถ จ สุวณฺณตาทีหิ สรีรสมฺปตฺติ, อาธิปจฺเจน โภคสมฺปตฺติ, ปริวาเรน สชนปริชนสมฺปตฺติ วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ สพฺพเมเตน ลพฺภตีติ ยํ ตํ ‘‘ยํ ยเทวาภิปตฺเถนฺติ, สพฺพเมเตน ลพฺภตี’’ติ วุตฺตํ, ตตฺถ อิทมฺปิ ตาว ปฐมํ โอธิโส วุตฺตสุวณฺณตาทิ สพฺพเมเตน ลพฺภตีติ เวทิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

ทฺวาทสมคาถาวณฺณนา

[12] เอวมิมาย คาถาย ปุญฺญานุภาเวน ลภิตพฺพํ รชฺชสมฺปตฺติโต โอรํ เทวมนุสฺสสมฺปตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตทุภยรชฺชสมฺปตฺติํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปเทสรชฺช’’นฺติ อิมํ คาถมาหฯ

ตตฺถ ปเทสรชฺชนฺติ เอกทีปมฺปิ สกลํ อปาปุณิตฺวา ปถวิยา เอกเมกสฺมิํ ปเทเส รชฺชํฯ อิสฺสรภาโว อิสฺสริยํ, อิมินา ทีปจกฺกวตฺติรชฺชํ ทสฺเสติฯ จกฺกวตฺติสุขํ ปิยนฺติ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปํ จกฺกวตฺติสุขํฯ อิมินา จาตุรนฺตจกฺกวตฺติรชฺชํ ทสฺเสติฯ เทเวสุ รชฺชํ เทวรชฺชํ, เอเตน มนฺธาตาทีนมฺปิ มนุสฺสานํ เทวรชฺชํ ทสฺสิตํ โหติฯ อปิ ทิพฺเพสูติ อิมินา เย เต ทิวิ ภวตฺตา ‘‘ทิพฺพา’’ติ วุจฺจนฺติ, เตสุ ทิพฺเพสุ กาเยสุ อุปฺปนฺนานมฺปิ เทวรชฺชํ ทสฺเสติฯ สพฺพเมเตน ลพฺภตีติ ยํ ตํ ‘‘ยํ ยเทวาภิปตฺเถนฺติ, สพฺพเมเตน ลพฺภตี’’ติ วุตฺตํ, ตตฺถ อิทมฺปิ ทุติยํ โอธิโส ปเทสรชฺชาทิ สพฺพเมเตน ลพฺภตีติ เวทิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

เตรสมคาถาวณฺณนา

[13] เอวมิมาย คาถาย ปุญฺญานุภาเวน ลภิตพฺพํ เทวมนุสฺสรชฺชสมฺปตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทฺวีหิ คาถาหิ วุตฺตํ สมฺปตฺติํ สมาสโต ปุรกฺขตฺวา นิพฺพานสมฺปตฺติํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มานุสฺสิกา จ สมฺปตฺตี’’ติ อิมํ คาถมาหฯ

ตสฺสายํ ปทวณฺณนา – มนุสฺสานํ อยนฺติ มานุสฺสี, มานุสฺสี เอว มานุสฺสิกาฯ สมฺปชฺชนํ สมฺปตฺติฯ เทวานํ โลโก เทวโลโกฯ ตสฺมิํ เทวโลเกฯ

ยาติ อนวเสสปริยาทานํ, รมนฺติ เอตาย อชฺฌตฺตํ อุปฺปนฺนาย พหิทฺธา วา อุปกรณภูตายาติ รติ, สุขสฺส สุขวตฺถุโน เจตํ อธิวจนํฯ ยาติ อนิยตวจนํ จสทฺโท ปุพฺพสมฺปตฺติยา สห สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ นิพฺพานํเยว นิพฺพานสมฺปตฺติฯ

อยํ ปน อตฺถวณฺณนา – ยา เอสา ‘‘สุวณฺณตา’’ติอาทีหิ ปเทหิ มานุสฺสิกา จ สมฺปตฺติ เทวโลเก จ ยา รติ วุตฺตา, สา จ สพฺพา, ยา จายมปรา สทฺธานุสาริภาวาทิวเสน ปตฺตพฺพา นิพฺพานสมฺปตฺติ, สา จาติ อิทํ ตติยมฺปิ โอธิโส สพฺพเมเตน ลพฺภตีติฯ

อถ วา ยา ปุพฺเพ สุวณฺณตาทีหิ อวุตฺตา ‘‘สูรา สติมนฺโต อิธ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติ เอวมาทินา (อ. นิ. 9.21) นเยน นิทฺทิฏฺฐา ปญฺญาเวยฺยตฺติยาทิเภทา จ มานุสฺสิกา สมฺปตฺติ, อปรา เทวโลเก จ ยา ฌานาทิรติ, ยา จ ยถาวุตฺตปฺปการา นิพฺพานสมฺปตฺติ จาติ อิทมฺปิ ตติยํ โอธิโส สพฺพเมเตน ลพฺภตีติฯ เอวมฺเปตฺถ อตฺถวณฺณนา เวทิตพฺพาฯ

จุทฺทสมคาถาวณฺณนา

[14] เอวมิมาย คาถาย ปุญฺญานุภาเวน ลภิตพฺพํ สทฺธานุสารีภาวาทิวเสน ปตฺตพฺพํ นิพฺพานสมฺปตฺติมฺปิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เตวิชฺชอุภโตภาควิมุตฺตภาววเสนปิ ปตฺตพฺพํ ตเมว ตสฺส อุปายญฺจ ทสฺเสนฺโต ‘‘มิตฺตสมฺปทมาคมฺมา’’ติ อิมํ คาถมาหฯ

ตสฺสายํ ปทวณฺณนา – สมฺปชฺชติ เอตาย คุณวิภูติํ ปาปุณาตีติ สมฺปทา, มิตฺโต เอว สมฺปทา มิตฺตสมฺปทา, ตํ มิตฺตสมฺปทํ ฯ อาคมฺมาติ นิสฺสายฯ โยนิโสติ อุปาเยนฯ ปยุญฺชโตติ โยคานุฏฺฐานํ กโรโตฯ วิชานาติ เอตายาติ วิชฺชา, วิมุจฺจติ เอตาย, สยํ วา วิมุจฺจตีติ วิมุตฺติ, วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ วิชฺชาวิมุตฺติโย, วิชฺชาวิมุตฺตีสุ วสีภาโว วิชฺชาวิมุตฺติวสีภาโวฯ